Ο Αριστοτέλης ως μαθητής: Σύγχρονο παράδειγμα

Της  Έλσας Νικολαΐδου   

 

Σε ηλικία 17 χρονών ο Αριστοτέλης, που καταγόταν από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής, πήγε να σπουδάσει στη μεγαλύτερη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας, την Ακαδημία του Πλάτωνα. Είχε ήδη εκδηλώσει το ενδιαφέρον του για την επιστήμη, καθώς ο πατέρας του, Νικόμαχος (προσωπικός γιατρός του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα του Β’), φαίνεται να τον είχε μυήσει στην ανατομία. Ωστόσο, ο νεαρός Αριστοτέλης δεν συναντήθηκε αμέσως με τον διάσημο ιδρυτή της Ακαδημίας. Ο Πλάτων απουσίαζε στη Σικελία έχοντας αφήσει τη Διεύθυνση της σχολής του στον Εύδοξο, έναν μαθηματικό, αστρονόμο και γεωγράφο από την Κνίδο. Έτσι, ο Αριστοτέλης βρίσκει πρόσφορο έδαφος να εντρυφήσει σε επιστημονικές συζητήσεις, ακολουθώντας την κλίση του.
 

Όταν ο Πλάτων επιστρέφει, ο Αριστοτέλης είναι ήδη 20 χρονών, αλλά δεν αργεί να εντυπωσιάσει τον 60χρονο Πλάτωνα με την πρωτοτυπία της σκέψης του και να γίνει ο αγαπημένος του μαθητής. Ο Πλάτωνας του δίνει τα παρωνύμια «Νους» και «Αναγνώστης» (γιατί προτιμούσε να μελετά μόνος του αντί να παρακολουθεί τα μαθήματα της σχολής). Σύμφωνα με πηγές (Vita Marciana, Vita Latina), όποτε ο Αριστοτέλης απουσίαζε από ένα μάθημα ο Πλάτων έλεγε: «Ο Νους απουσιάζει» ή «Το ακροατήριο είναι κουφό». Άλλες φορές, περίμενε τον Αριστοτέλη να έρθει, λέγοντας: «Να έρθουν όλοι» και μόλις έφτανε ο αγαπημένος του μαθητής μπορούσε να ξεκινήσει: «Τώρα το ακροατήριο είναι τέλειο». Ο διάσημος Πλάτων είχε εκατοντάδες μαθητές στην Ακαδημία του. Ωστόσο, αυτός που ξεχώρισε ανάμεσά τους, που διακρίθηκε για την πρωτοτυπία και συστηματικότητα της σκέψης του, ήταν ο μοναδικός που δεν πήγαινε στα μαθήματα του δασκάλου του. 

 

Τι έκανε ο Αριστοτέλης όταν απουσίαζε; Φυσικά, μελετούσε. Τα πάντα. Αναγνώρισε τη χρησιμότητα της προγενέστερης γνώσης (τα λεγόμενα ένδοξα), η οποία μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία του θέματος που θα ερευνούσε. Αλλά δεν έμενε εκεί. Παρατηρούσε, στοχαζόταν, δημιουργούσε. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους μαθητές της Ακαδημίας που είχαν κάποιον να τους διαβάζει τα βιβλία (όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή), ο Αριστοτέλης μάθαινε διαβάζοντας μόνος του. Με τον τρόπο αυτόν, απομακρύνθηκε από την πλατωνική/σωκρατική διδασκαλία, σχηματίζοντας όχι μόνο τη δική του sui generis φιλοσοφία, αλλά και θεμελιώνοντας επιστήμες για πρώτη φορά όπως η βιολογία και η ψυχολογία. Η κριτική σκέψη που ανέπτυξε του άνοιξε τον δρόμο, ώστε να σκεφτεί διαφορετικά από όλους τους υπόλοιπους. Να αναρωτηθεί για αυτό που όλοι θεωρούσαν βέβαιη γνώση. Να ασκήσει κριτική στην αυθεντία του Πλάτωνα. Να επαναφέρει τη φιλοσοφία στον δρόμο της αναζήτησης των αιτιών. 

 

Ο Αριστοτέλης αγάπησε τη γνώση καθαυτή. Στο «Περί ψυχής», ξεκινά με τη φράση: «η γνώση είναι ένα από τα πιο όμορφα και πολύτιμα πράγματα». Πόσοι μαθητές θα μπορούσαν να πουν το ίδιο σήμερα; Αντιθέτως, η ερώτησή τους θα είναι: «Τι χρειάζεται να γνωρίζω για τις εξετάσεις;», «γιατί να μάθω κάτι αφού δεν θα είναι στην ύλη;», καθώς μάθηση σημαίνει αποστήθιση. Αποστήθιση ορισμών, ασκήσεων, εκθέσεων. Αλλά ο κόσμος δεν είναι ένας κόσμος ορισμών αλλά αλλαγής. Οι γνώσεις μεταβάλλονται, τα δεδομένα αλλάζουν ραγδαία. Νέες ιδέες, νέες τεχνολογίες, νέες προκλήσεις εμφανίζονται στις οποίες πρέπει να αντεπεξέλθουμε επιτυχώς, καθώς ζούμε σ’ έναν κόσμο που δεν αλλάζει απλώς, αλλάζει όλο και πιο γρήγορα. 

 

Η σημερινή εκπαίδευση στηρίζεται σε ένα σύστημα δίχως χρησιμότητα στο κοντινό μέλλον. Με στόχο το πανεπιστήμιο και στη συνέχεια την εργασία, οι μαθητές παρακολουθούν φροντιστήρια για να ακούσουν άλλους να τους διαβάζουν, μη μαθαίνοντας το σημαντικότερο: Πώς να μαθαίνουν μόνοι τους. Μάθηση σημαίνει αλλαγή στη συμπεριφορά, στις επιλογές, στον χαρακτήρα μας. Χωρίς κριτική σκέψη είμαστε χαμένοι, πελαγωμένοι στη θάλασσα της πληροφορίας.

 

Αποτελούμε πλέον μέρος της παγκοσμιοποίησης. Το μέλλον είναι αβέβαιο. Το μάθημα στο οποίο καλούμαστε να δώσουμε εξετάσεις είναι αυτό της κατανόησης, του συλλογισμού, της συνεργασίας και της ευελιξίας. Αλλά αυτό δεν διδάσκεται στο σχολείο. Μόνο αν μελετήσουμε μόνοι μας θα περάσουμε τις εξετάσεις. Σαν τον Αριστοτέλη.
 *Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο σχολείο Med High.

  Έλσα Νικολαΐδου