Δεν υπάρχει επιστήμονας (σε
όποιο πεδίο και αν ανήκει) που να μην έχει μελετήσει τον Αριστοτέλη. Δεν
ήταν, απλώς, ο πρώτος που συστηματοποίησε και θεμελίωσε επιστήμες όπως η
Φυσική, η Βιολογία, η Ψυχολογία, η Μετεωρολογία κ.ά. αλλά υπήρξε και ο
αδιαμφισβήτητος εισηγητής της επιστημονικής μεθόδου, παρά τα μηδαμινά
μέσα που διέθετε. Στάθηκε με θαυμασμό και απορία μπροστά στη φύση,
παρατήρησε τη σταθερή δομή των φυσικών μεγεθών και ταξινόμησε τα έμβια
όντα από τον πιο απλό οργανισμό έως τον άνθρωπο, κοίταξε τον ουρανό,
ανακαλύπτοντας εκ νέου τα φαινόμενα και τις κινήσεις των πλανητών με
εργαλείο τη σκέψη και το γυμνό μάτι.
Είναι συχνό φαινόμενο επιστήμονες και φιλόσοφοι να αναζητούν, και φυσικά να ανακαλύπτουν, λάθη και ασυνέπειες στα έργα του, χωρίς ωστόσο να λαμβάνουν υπόψη την εποχή του. Και με τον όρο «εποχή» υπονοείται όχι μόνο το ιστορικό υπόβαθρο με τις προκαταλήψεις και τις δεισιδαιμονίες που κουβαλούσε, αλλά όλη η «επιστημονική» γνώση του 4ου π.Χ. αιώνα. Ο Αριστοτέλης είχε μελετήσει και κατείχε όλη την προϋπάρχουσα γνώση, την (προ)επιστημονική σκέψη των Προσωκρατικών, τη φιλοσοφική παράδοση του Σωκράτη και της Ακαδημίας του Πλάτωνα (άλλωστε δίδασκε στην Ακαδημία για 20 χρόνια), ακόμη και την ποιητική παραγωγή των τραγικών και λυρικών ποιητών. Εν συντομία, ήταν ένας πανεπιστήμονας ο οποίος, έχοντας τοποθετήσει γερά θεμέλια, έδωσε την ώθηση στην επιστήμη να προχωρήσει, πλέον, χωρίς τον ίδιο.
Η γνώση για τον Σταγειρίτη φιλόσοφο ήταν από μόνη της πηγή ευτυχίας, ένα από τα πιο πολύτιμα πράγματα. Η sui generis φιλοσοφία του ενδιαφέρεται πρώτιστα για το «γιατί»: «δεν πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε ένα πράγμα πριν συλλάβουμε το γιατί του» (Φυσικά, Β΄ 194b18-19). Η γνώση του «γιατί», η οικοδόμηση της Αριστοτελικής θεωρίας των τεσσάρων αιτίων (υλικό, μορφικό, ποιητικό, τελικό) είναι αυτή που θα τον βοηθήσει να γνωρίσει τη φύση και τις διεργασίες της και να βάλει τάξη στον κόσμο της άμεσης παρατήρησης. Η φύση για τον Αριστοτέλη είναι η αιτία της μεταβολής των φύσει όντων. Έχοντας παρατηρήσει την κίνηση στη φύση (τη γένεση και τη μεταβολή) στα Φυσικά (Γ΄-Ζ΄) μελετά τις έννοιες του χώρου, του χρόνου και του συνεχούς, ανακαλύπτοντας τα ουσιώδη χαρακτηριστικά τους. «Η κίνηση και η μεταβολή είναι τα θεμελιακά φαινόμενα της φύσης. Όποιος δεν κατανοεί αυτά τα φαινόμενα, δεν κατανοεί τη φύση» (Γ΄ 200b), διακηρύσσει ο συγγραφέας των Φυσικών με μόνο εργαλείο την οξύνοιά του, ανοίγοντας την συζήτηση για σύγχρονες έννοιες της Φυσικής.
Είναι γεγονός ότι πολλά έργα της αρχαιότητας έχουν χαθεί.
Σε αυτά περιλαμβάνονται όλα τα έργα των Προσωκρατικών, αλλά και του
ιδρυτή του Στωικισμού, Ζήνωνα του Κιτιέα, και του Επίκουρου, ο οποίος
θεωρείται ο πολυγραφέστερος όλων. Αντιθέτως, έχουμε στην κατοχή μας
ολόκληρο το Πλατωνικό corpus. Τα έργα του Αριστοτέλη μετά τον θάνατό του
χάθηκαν και επανεμφανίστηκαν έπειτα από περιπέτειες και μεταφράσεις από
τα ελληνικά στα αραβικά και στα λατινικά μέσα στους αιώνες. Το έργο
του, ή καλύτερα ό,τι σώθηκε από αυτό, πέρασε από απαγορεύσεις (με την
περίφημη απόφαση του Συμβουλίου των Παρισίων το 1210 απαγορεύτηκε η
ανάγνωση κειμένων του Αριστοτέλη που τιμωρούνταν με θανατική ποινή) έως
ότου να μετατραπεί σε κύρια διδασκαλία που δεν δεχόταν αμφισβητήσεις
(έγινε τεράστια προσπάθεια από υπομνηματιστές να συνδεθεί η Αριστοτελική
φιλοσοφία με τα διδάγματα του χριστιανισμού), για να φτάσει στη
σημερινή μορφή του.
Η Αριστοτελική Φυσική αναμφισβήτητα περιέχει λάθη. Η Αριστοτελική επιστήμη όμως δεν είναι δόγμα. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης έχοντας περισσότερα μέσα θα εξέλισσε τις θεωρίες του. Εξάλλου, ολόκληρη η επιστήμη, οι θεωρίες και τα μοντέλα της συνεχώς εξελίσσονται. Νέα επιστημονικά μοντέλα εμφανίζονται, τα οποία όσο αυξάνεται η γνώση μας για τον κόσμο και τις διεργασίες του, θα δώσουν και αυτά τη θέση τους στα επόμενα.
Η Αριστοτελική επιστήμη είναι μια ζωντανή συζήτηση, ανοιχτή στην γόνιμη κριτική, απαλλαγμένη, όσο μπορεί, από ιδεοληψίες. Όπως ακριβώς πρέπει να είναι η επιστήμη. Σήμερα και αύριο. Ελεύθερη από δόγματα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου